ХХҮГ-ын хөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч Д.Эрдэнэбаяртай үйлдвэрлэлийн ослыг бууруулах тухай асуудлаар ярилцлаа.
-Таны ажлын чиг үүрэг юу вэ?
-Орхон аймагт үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгж байгууллагад хөдөлмөрийн тухай хууль, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тухай болон түүнтэй холбогдсон дүрэм, журмын хэрэгжилтэд хяналт тавин ажиллах үүрэгтэй.
Энэ хяналт, шалгалт нь төлөвлөгөөт болон төлөвлөгөөт бус, гүйцэтгэлийн гэсэн гурван өөр чиглэлээр хийдэг. Хөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч нь жилд дунджаар 30 орчим байгууллага, объектыг шалгадаг. Энэ шалгалтыг ХНХЯ-наас ирүүлсэн удирдамжийн дагуу урьдчилан сэргийлэх чиглэлд болон иргэнээс ирүүлсэн гомдол, санал, хүсэлтийн дагуу хийдэг. Ингэхдээ “Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль”-ийн дагуу “Хяналтын хуудас”-т тусгасан эрсдэлийн үнэлгээгээр дүгнэж, дараагийн шийдвэрүүдийг гаргана. Үнэлгээгээр эрсдэл илэрвэл улсын байцаагч эхлээд албан шаардлага, акт, дүгнэлт гаргаад хугацаатай албан шаардлага хүргүүлж гүйцэтгэлд нь хяналт тавьж ажилладаг. Эрсдэлийг үнэлээд их, бага, дунд гэж ангилна. Их эрсдэлтэй газрыг дараа жил нь дахин хянаж, шалгана, дунд, бага эрсдэлтэй бол заавар, зөвлөгөө өгөх зэргээр ажилладаг.
-Энэ шалгалтад байгууллагаас ямар хүмүүс оролцох ёстой байдаг вэ?
-Ажил олгогч, хүний нөөц, нягтлан, зарим тохиолдолд ажилтныг хамруулдаг. Шалгалтын явцад хөдөлмөрийн гэрээ болон бусад бичиг баримтыг нь нягтална.
-Ямар төрлийн зөрчил, дутагдал их гардаг вэ?
-Хөдөлмөрийн гэрээ, цалин хөлс, дотоод журам, тушаал, шийдвэртэй холбоотой гардаг. Хөдөлмөрийн гэрээнд л гэхэд дөрвөн гол нөхцөлийг тусгаагүй байдаг. Эсвэл дутуу тусгасан, хоёр тал хоёулаа гарын үсэг дутуу зурсан ч гэх мэт алдаа их гардаг.
-Дөрвөн гол заалт гэдэгт?
-Хөдөлмөрийн гэрээнд, ажил, албан тушаал, хаана ажил гүйцэтгэх ажлын чиг үүрэг, цалин хөлс, хөдөлмөрийн нөхцөлийг тодорхой заасан байх гэсэн дөрвөн чухал заалт байдаг. Энэ дөрвийн аль нэгийг тусгаагүй бол хөдөлмөрийн гэрээг хүчин төгөлдөр бус гэж үздэг.
-Энэ дөрвөн нөхцөлийн аль нэгийг тусгаагүйгээс болж хохирсон иргэн гомдол гарган шалгуулж байсан тохиодол бий юу?
-Байгаа. Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй эсвэл цалин хөлсийг нь гэрээндээ тодорхой тусгаагүй, олгоогүй гэсэн тохиолдлоор манайд хандах нь олон байдаг. Ийм үед “Зөрчлийн тухай хууль”-иар хувь хүнийг 150 мянга, аж ахуйн нэгжийг 1.5 сая төгрөгөөр торгодог. Жишээ нь наймдугаар сард барилгын салбартай холбоотой иймэрхүү гомдол олон гардаг бол 6,7,8 дугаар сард бүх салбарт ээлжийн амралттай холбоотой гомдол гардаг. Үүнийг тухай бүрд нь шалгаж, шийдвэрлэж ажилладаг.
-Манай аймагт энэ онд үйлдвэрлэлийн ослоос үүдэлтэй нэг нас баралт бүртгэгдсэн. Үйлдвэрлэлийн осол хэр олон гардаг вэ?
-Жил бүр үйлдвэрлэлийн ослыг манай байгууллага бүртгэж хянан, баталгаажуулалт хийж дүгнэлт гаргадаг. Уг нь сүүлийн 10 жилд манайд үйлдвэрлэлийн ослоос үүдэлтэй нас баралт бүртгэгдээгүй байсан ч 2021, 2022, 2023 онд жил дараалан нэг, нэг осол гарсан.
2021 онд шороонд дарагдсан, 2022 онд өндрөөс унасан, 2023 онд мөн шороонд дарагдаж нас барсан тохиолдол гарсан. Өнгөрсөн оны 16 ослоос нас баралт нэг, энэ оны эхний есөн сарын байдлаар бүртгэгдсэн 15 ослоос нас баралт нэг бүртгэгдсэн. Үйлдвэрлэлийн ослыг нас барсан, хүнд, хөнгөн гэж гурав ангилдаг. Энэ оны ослын 9 нь хүнд, 5 нь хөнгөн, нэг нь нас барсан байна.
-Шороонд дарагдаж нас барсан хоёр тохиолдол байна. Үүний шалтгаан нь юу байсан бэ?
-2021 онд гарсан тохиолдол дулааны шугамын нүх ухаж байхдаа буруу ухсан байсан. Шороогоо налуу өнцгөөр ухах, ухсан шороогоо эргээсээ нэг метрийн зайтай байрлуулах гээд хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын дүрэм, журмыг зөрчсөнөөс болж 16 настай хүүхэд шороонд дарагдаж нас барсан. Энэ жилийнх мөн ялгаагүй. Тэгэхээр хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны дүрэм бол амь нас, эрүүл мэндийг чинь хамгаална гэдгээ л сайн ойлгох хэрэгтэй.
Хуулиараа барилга, уул уурхай, эрчим хүч, хими болон хорт бодистой ажилладаг байгууллага заавал ХАБЭА хариуцсан ажилтантай байх ёстой. Тэгэхээр үүнийг хэр мөрдөж байгааг нь шалгадаг. Ер нь осол гарч байгаа тохиолдлоос харахад ажил олгогчийн хууль, эрхзүйн мэдлэг дутмаг байдаг. Тэд ашгаа хараад байгаа болохоос хүний амь насыг бодохгүй байна. Стандартын хувцас, хэрэглэлээр хангахгүй байна. Эрсдэлийг тооцохгүй байна. Эрсдэлээ үнэлж мэдэхгүй байна. Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааг нь ягштал мөрдүүлэх вэ гэхээсээ илүүтэй хэт амин хувиа хичээсэн зан гаргаад алдаа их гарч байна.
-Тэгвэл ажилтан юуг анхаарах вэ?
-Өөрийгөө эрсдэлгүй гэдгээ мэдэх хэрэгтэй. Эрсдэлтэй байгаа бол түүнийгээ удирдлагадаа хэлэх хэрэгтэй. Шийдвэрлүүлэх ёстой. Мөн ХАБЭА-н мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй байх ёстой. Ажлаа гүйцэтгэхдээ амь насаа нэгд бодох ёстой. Хүн аюултай орчинд байна гэдгээ мэдэж байгаа бол түүнээсээ урьдчилан сэргийлэх аргаа ч мэддэг шуурхай арга хэмжээ авч чаддаг байх хэрэгтэй. Үүнээс гадна хүмүүс хөдөлмөрт хандах хандлага, ухамсраа дээшлүүлэх хэрэгтэй гэж боддог.
-Танай байгууллагаас яг энэ чиглэлд ямар арга хэмжээ авдаг вэ?
-Төлөвлөгөөт болон төлөвлөгөөт бус, гүйцэтгэлийн хяналт, шалгалт хийх явцдаа мэргэжил аргазүй, хууль, эрх зүйн чиглэлээр мэдээлэл, зөвлөгөө, сургалт байнга хийдэг. Өмнө нь “Хөдөлмөрийн тухай хууль”-д ХАБЭА-н тухай хэдхэн заалт тусгасан байсан бол 2018 оноос ХАБЭА-н тухай хууль шинээр батлагдаж түүнээс хойш олон шинэчлэл, өөрчлөлт бий болж байгаа.
-ХАБЭА талаар сайн туршлага нэвтрүүлж байгаа байгууллагуудаас дурдвал?
-Орхон аймагт олон бий. ХАБЭА-н Зөвлөлөөс жил бүр сайн ажиллаж байгаа байгууллагуудаа шалгаруулдаг. Тухайлбал, “Ачит Ихт”, “Эрдмин”, “Эрдэнэт Булганы ЦТС”, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ыг нэрлэж болно.
Ер нь барилгын компаниуд алдаа бага гаргая гэвэл туслан гүйцэтгэгчдэдээ тавих хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй. Яагаад гэвэл, барилгын салбарт гарч буй үйлдвэрлэлийн ослоос харахад, туслан гүйцэтгэгч компани нь дахиад жижиг бригад ажиллуулчихдаг. Тэр бригад нь 4-5 хүнтэй. Хүмүүс нь мэргэжлийн бус. Ийм хүмүүс алдаа их гаргадаг. Эцэст нь амь насаараа хохирдог. Ажилд ороод гэрээгээ ч байгуулж амжилгүйгээр ажилдаа шууд гараад амь эрсэдсэн тохиолдол ч бий. Үнэхээр харамсалтай. Энэ тохиолдолд ажил олгогчид хариуцлага тооцож хуулийн дагуу шийтгэл ногдуулна. Тэнсэн харгалзах ял эдлээд явж байгаа хүн ч хэд, хэд байна. Иймд ХАБАЭ дүрэм бол өөрийн чинь болон өрөөл бусдын амь нас, эрүүл мэндийг хамгаалах гол дүрэм гэдгээ ойлгож үүнийгээ мөрдөх, хэрэгжүүлэх ухамсартай байх хэрэгтэй.
-Нас барсан тохиолдолд ар гэрт нь ямар нөхөн олговор олгодог вэ?
-Хөдөлмөрийн тухай хуулийн дагуу 36 сар ба түүнээс дээш цалинтай тэнцэх хэмжээний нөхөн төлбөрийг ар гэрт олгоно. Мөн тухайн байгууллагаас ямар дэмжлэг үзүүлэхээ дотоод журмынхаа дагуу шийдвэрлэдэг.
