Цэцийн дунд суудлын хуралдаанаас гарсан нэг шийдвэрийг УИХ “жадлан эсэргүүцээд” хүлээж авсангүй, өнгөрсөн баасан гаригт. Хэн хэн эсэргүүцэв гээд харлаа. Ц.Нямдорж, Ш.Раднаасэд тэргүүтэй гишүүд их л сүрхий үг хэлж байна. УИХ-ын гишүүд зүрхний эх оронч, туйлын шударга, сонссон хүн уярч хайлам сүрхий мэдэгдлүүд урсгаж харагдана лээ. Тэд ямар учиртай шийдвэрийг яагаад эсэргүүцэв гэсэн асуулт тавиад харахаар хошин шог шахуу санагдаад байгаа юм.УИХ-ын 1997 онд баталсан нэг хуульд “Үндсэн хуулийн Цэц зөвхөн Үндсэн хууль хүчин төгөлдөр болж үйлчилсэн 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-ноос хойш гарсан албан тушаалтны үйл ажиллагаатай холбогдсон маргааныг хянан шийдвэрлэнэ, өмнөх нь хамаарахгүй” гээд заачихаж. Өнөө заалтыг нь хэсэг иргэд Үндсэн хууль зөрчсөн гээд Цэцэд хандсан тухай мэдээллийг уншигч та өмнө нь дуулсан байх. Үндсэн хууль батлагдсны дараа буюу 1991 оноос хойш Засгийн газарт эрх олгох гэх мэт найман хууль батлагдсан, тэр хуулиуд өнөө хүртэл хэрэгжиж байгаа учраас иргэд Цэцэд хандаж л дээ. Товчхондоо энэ хуулиудын хүрээнд эрх мэдлээ яаж ч ашиглаж, юу ч хийх боломж эрх баригчдад байгаа гэсэн үг. Бүр тодруулбал, Үндсэн хууль батлагдсан өдрөөс хойш 1992 оны хоёрдугаар сарын сүүл хүртэлх үе хууль эрх зүйн хувьд хоосон орон зай үүсгэчихээд байгаа юм. Үндсэн хуульт ардчилсан засаглалтай улсын хувьд яаж ч харсан стандарт бус шийдэл л дээ. Үндсэн хуулийн Цэц дунд суудлын хуралдаанаараа энэ асуудлыг хэлэлцээд “Нээрээ тийм байна” гэсэн утгатай шийдвэр гаргасан нь цаанаа ийм шалтгаантай. Шуудхан хэлэхэд эрх баригчид Үндсэн хуулиас давсан эрх ямбыг өөрсдийнхөө зохиосон хуулийн хүчээр эдэлсээр өнөөг хүрснийг нь Үндсэн хуулийн Цэц буруу байна гээд дүгнэчихсэн хэрэг.
Гэтэл Цэцийн энэ шийдвэрт УИХ илт хилэгнэнгүй хандаж, гишүүд бултаараа “жадлан эсэргүүцээд” хүлээж авсангүй. “Жадлан” гэдэг нь социализмын үеийн хэллэг л дээ. Айхавтар хүчтэй эсэргүүцэл үзүүлэхийг тэр нийгэмд ингэж тодотгодог байсан юм. УИХ-ын гишүүд Үндсэн хуулийн Цэц рүү давшилж, хатуу ширүүн үгийг хайр найргүй шидэлж харагдсан. “Цэц ийм харалган шийдвэр гаргахдаа тулаа юу” л гэнэ. “Нийгмийн дайсан ийм шийдвэр гаргана” л гэнэ.
Учрыг нь ухалгүй сонссон хүнд бол Ц.Нямдоржоор толгойлуулсан гишүүдийн эсэргүүцэл шударга үнэний туйл гэж харагдахаар байв. Маш олон хүн цэнхэр дэлгэцийнхээ өмнө суучихаад мань эрийг “Нямдорж ч аргагүй мөн дөө. Ийм шударга гишүүнтэй байгаадаа үнэхээр баярлаж байна. Аргагүй л хуулийн соргог манаач юм” энэ тэр гээд бахархан, олзуурхан сонссон гэдэгт эргэлзэх юм алга. Гэвч хамгийн гунигтай нь юу гээ. Сүрхий эх орончдын маань шударга, шулуун гэж жигтэйхэн байр сууриуд жирийн иргэд бидэнд харуулах гэж зориуд бэлдсэн жүжиг байлаа.
Яагаад жүжиг гэж, харин ч эх оронч үйлдэл биш шүү гэсэн асуултад өгөх хоёр хариу байна. Эхний шалтгаан нь Цэцийн шийдвэр бодит үнэний талд гарсан. Үүнд л хамаг учир байгаа юм. 1992 оны хоёрдугаар сараас өмнөх хуулийн зөрчлийг Цэц шийдэхгүй байна ч гэж юу байхав. Цэцээс өөр хэн хэлэлцэнэ гэж. Үндсэн хуульт Монгол Улсын эрхтэн дархтан, энгийн иргэн хэн ч бай Үндсэн хуулийнхаа дор аж төрөх учиртай. Эрх мэдэлтнүүд өөртөө зориулж хууль баталчихаад, тэр аятай хүрээ хязгаартаа, Үндсэн хуулиас ангид эрх дураараа аяглах нь лав л ардчилал биш. Үндсэн хуульт ардчилсан улсыг удирдаж байгаа л бол эцэг хуульд захирагдах ёстой гэсэн энгийн гаргалгааг хэн ч бодоод хэлчихнэ.
Ц.Нямдорж тэргүүтнүүд чуулганы танхимд жүжиг тоглолоо гэж хэлдгийн хоёр дахь шалтгааныг одоо хэлье. Дээр дурдсан асуудлыг Үндсэн хуулийн Цэц хоёр шатны хуралдаанаараа хэлэлцээд шийдвэрээ гаргачихсан. Дунд суудлын хуралдааных нь шийдвэрийг УИХ хүлээж авсангүй. Одоо Цэц дахиад хуралдана. Их суудлын хуралдаанаа удахгүй товлож, өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын хүлээж аваагүй шийдлийг дахин хэлэлцэнэ. Шийдвэр яаж гарах нь тодорхой. УИХ-ын сүрхий эсэргүүцэлтэй нүүр тулсан өнөө шийдвэрээ баталгаажуулна. Энэ тохиолдолд хүлээж авахгүй гэж гэдийх эрх УИХ-д байхгүй. Цэц шийдвэрээ гаргаж, УИХ-д дагаж мөрдөхийг үүрэг болгоод л гүйцээ. Хуулийн процесс ингэж өрнөнө гэдгийг Ц.Нямдорж тэргүүтнүүд мэдэж суусан хэрнээ сүрхий эх оронч царайлж, шударга үнэний элчийн дүрд тоглосон гэсэн үг. Насаараа төрийн өндөр алба хашсан, насаараа УИХ-ын гишүүний суудалд тухалсан хүмүүс Цэцийн шийдвэр яаж гардаг явц дарааллыг тов тодорхой мэдэхгүй яваа гэвэл хэтэрхий гэнэн хэрэг болно.
Агуу эх оронч мэдэгдэл, сүрхий шударга тэмцлийн ард хэтэрхий жижиг хувийн эрх ашиг нуугддаг байдаг гэдэг билүү. Яг тэрэн шиг сонгууль дөхсөн энэ үед Ц.Нямдорж тэргүүтнүүд эх оронч, шударга улстөрчийн дүрд тоглож байгаа л хэрэг. Жаахан халиад яривал эрх мэдэлтнүүдийн 1991 оноос хойш өөрсдөдөө зориулж баталсан хуулиудын нэг нь Эрдэнэтийн 49 хувьд хамаарах юм билээ. Тэр хуулиар Засгийн газар Эрдэнэтэд онц байдал тогтоосныг монголчууд нийтээрээ мэдэж байгаа. Тэгсний хүчинд эрх мэдэлтнүүдийн ойрын хүмүүсийн Эрдэнэтэд хийх шахаа үргэлжилсэн гэх элдэв таамаг, цөөнгүй баримт хэвлэл, сошиалаар хөвөрч байна. Үнэн эсэхийг нь эцэслэн тогтоогоогүй байж мэдэх ч хардах эрхийнхээ хүрээнд эшилж хэлэхээр жишээ бол мөн.
Гэхдээ онц байдал тогтоосон хуулийг хүчингүй болгох гэлээ гээд ч сүйд болоод байгаа юм бол бас жинхэндээ биш. Тэртэй тэргүй энэ хууль хүчингүй болохыг мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. Харин Цэц хуралдах гэж янцагласаар байтал сонгууль болчихно, сонгуулиар ганц пиар хийх юм нь Эрдэнэтийг ард түмэнд өгсөн гэж хэлж оноо авч өөрсдөө сонгогдох. Сонгуулиас хойш бол харин ямар ч шийдвэр гарч Эрдэнэт хэнд очих нь ямар ч хамаагүй болно. Сонгуулиас өмнө Цэц шийдвэр гаргасан ч гэсэн УИХ аар хэлэлцэж амжилгүй сонгуультай золгоно. Мөн л сонгуулиас хойш бол энэ асуудал яаж шийдэгдэх нь энэ жүжиг тавиад байгаа эрхмүүдэд бас л ямар ч хамаагүй болно.
Ердөө ийм л богино зайны улс төр хийж байгаа нь захын хүнд харагдахаар байна лээ. Сүүлийн гучин жил манай улстөрчид яг ийм аргаар ард түмнээ хуурч могдорлосон улс төр хийж төр засгийг сандайлсаар ирсэн. Түүнийгээ л сурсан юм дадамгүй гэж хийж байгаагаас өөр юү ч биш юм. Ингэж ард түмнийг хуурч цаашаа ямар ч амьдралгүй улс төрөөр явсаны гай одоо бидний амьдарч байгаа байдал. Хүмүүс төр засгийг шударга биш байна гэж бухимддаг. Хэрэв үнэхээр одоо байгаа амьдралдаа сэтгэл ханамжтай биш байгаа бол ийм жүжигчилсэн тоглолтод ордоггүй, хууртдаггүй байж хэрсүү амьдарч сурах хэрэгтэй болжээ.
Хэдий болтол наад захын ийм гэнэн жүжгэнд хууртсаар байх юм бэ. Энэ гэнэн тэнэг, мэдээлэлгүй бидний амьдрал маш өндөр өртөгтэй олдож байна. Улаан цагаан ийм жүжиг тавиад тэрэнд нь хууртаж тэнэгтсээр байтал дахиж олдохгүй цаг хугацаа, боломжоо манай улс алдаад дууслаа. Яагаад гэвэл тэд бусдын төлөө юу ч хийдэггүй, хийж ч сураагүй, тийм ёс суртахуунтай хүмүүс биш юм. Үүний наад захын жишээ энэ хууль хэлэлцэж байхад шал худлаа жүжиг тавьж ард түмнийг хуурч байгаа байдал юм.
Ц.Баасансүрэн
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
