Туулын хурдны зам ба урьдны улс төр

Хуваалцах Жиргэх

Засгийн газраас 2025 оныг “Нийслэлийн бүтээн байгуулалтыг дэмжих жил” болгон зарласнаар Улаанбаатар хотод урьд өмнө хэрэгжиж байгаагүй дэд бүтцийн томоохон ажлууд өрнөхөөр болж байна. Тухайлбал, Туулын хурдны зам барих тендерийг энэ сард зарлаж, ирэх хавраас барилгын ажлыг эхлүүлж, 24 сарын дотор барина гэж Хотын дарга Х.Нямбаатар мэдэгдээд байгаа.

Тэгвэл нийслэл хотын зүүнээс баруун зах хүртэл Туул голын хойд далан дагуу 33 км үргэлжлэх өндөр ангиллын энэ замын төсөл өнгөрсөн хугацаанд улс төрийн ямар “зовлон” туучсаныг эргэн нэг санацгаая. Өөрөөр хэлбэл, Туулын хурдны замын төсөл бол цоо шинэ ажил биш бөгөөд 10 гаруй жилийн өмнө ТЭЗҮ, зураг төсөл нь бэлэн болсон ч ердөө улс төрийн шалтгаанаар өнөөдрийг хүртэл гацсан “хөгшин” төсөл юм.

Туулын хурдны замын автор хэн бэ?

Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед /2012-2014/ нийслэлийн нүүр царайг өөрчилсөн хамгийн үр дүнтэй ажлын нэгээр зүй ёсоор нэрлэгддэг “Гудамж” төсөлд хамаарах дөрвөн том бүлэг ажлын нэг нь “Хурдны зам” дэд төсөл байв. Тодруулбал, “Хотын төв” дэд төслийн хүрээнд хотын замын уулзваруудыг өргөтгөн шинэчилж, хөдөлгөөний зөв зохион байгуулалттай болгож байсан бол “Гэр хороолол” дэд төслөөр Гандангийн дэнжийг шинэчлэх ажлыг эхлүүлсэн. Мөн “Аймгийн төв” дэд төсөл 21 аймгийн төвийг дараагийн Улаанбаатар болгохгүйн тулд анхнаас нь зөв дэд бүтэц, зам харилцаатай болгохоор Увс, Архангай зэрэг аймгаас ажил эхэлж байлаа. Харин нийслэлийн замын түгжрэл төдийгүй хэт төвлөрлийг задалж, дагуул хотуудыг хөгжүүлэх алсын хараатай “Хурдны зам” дэд төслийн хамгийн эхний ажил нь Туулын хурдны замын төсөл. Цаашлаад Улиастайн хурдны зам, Сэлбийн хурдны зам... гээд босоо чиглэлүүдэд хэд хэдэн хурдны зам барих төлөвлөлт, судалгааны ажлууд хийгдсэн. Хурдны замуудыг хот дундуур урсдаг томоохон голуудыг дагуулж төлөвлөсөн нь нэгдүгээрт, газар чөлөөлөлтийн бэрхшээлийг харгалзсан, хоёрдугаарт, үерийн эрсдэлийг бууруулах буюу нэг сумаар хоёр туулай буудаж, замтай болохын зэрэгцээ далангийн хамгаалалтыг сайжруулах тооцоолол байсныг төсөл санаачлагч архитектор, инженерүүд хэлдэг.

Тухайн үед “Гудамж” төсөл Эдийн засгийн хөгжлийн яамны харъяалалд буюу сайд Н.Батбаярын шууд удирдлагаар ажилладаг байв. Харин төслийг гардан хэрэгжүүлэгч нь хот төлөвлөгч, архитектор /PhD/ Б.Батболд. Тэд нийслэл хотыг нэвт хөндлөн гарсан анхны хурдны зам барина хэмээн мэдэгдэж, тэр даруй ажилдаа орцгоосон. Чингис бондоос санхүүжиж байсан учраас хөрөнгө мөнгөний гачаал байсангүй. Улмаар Монголын барилга байгууламжийн төслийн зөвлөхүүдийн групп буюу “Эм Си Пи Си Жи Ар” ХХК тэргүүтэй зураг төслийн үндэсний 20 гаруй аж ахуйн нэгж, зөвлөх үйлчилгээний арвин туршлагатай “Си Ти Ай” компаниуд хурдны замын ТЭЗҮ, зураг төслийг боловсруулж, зам барилгын ажил эхлүүлэхэд бэлэн болгов. Одоогоос 11 жилийн тэртээ буюу 2014 оны намар БНХАУ-ын Төмөр замын II анги гэх хурдны зам барьдаг арвин туршлагатай том групп ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажиллах хэлэлцээр хийж, үндэсний олон арван аж ахуйн нэгж туслан гүйцэтгэгчээр орох зарчмын шийдэлд хүрч, зам барилгын ажлыг эхлүүлж тууз хайчлах билэгт сайн өдрийг товлож байлаа.

Гэтэл нэг л өдөр бүх зүйл орвонгоороо эргэж, тууз хайчлах нь байтугай Туулын хурдны замын төсөл тэр чигээрээ салхинд хийссэн билээ.

Төсөл яагаад гацсан бэ?

Төсөл гацах олон шалтгаан байсан ч хамгийн хүчтэй нь улс төрийн нөлөө байсан гэхэд болно. Товчлон өгүүлбээс, 2013 оны өвлөөс эхлэн МАН-ын талаас ЭЗХ-ийн сайд Н.Батбаярыг огцруулахаар оролдсон ч тийм амархан санасандаа хүрээгүй. Харин 2014 оны хавар АН дотроосоо буюу УИХ-ын дарга З.Энхболд өөрөө санал оруулж хэлэлцүүлснээр хамгийн мөнгөтэй, хамгийн нөлөөтэй сайдаа унагаж дөнгөсөн түүхтэй. Үүнээс гадна өчүүхэн гэмээр бас нэг шалтаг байсан нь хотын мээр Э.Бат-Үүлийн гоморхол. Юу гэвэл, хотод хийгдэж байгаа хамгийн сайн ажлууд хотын даргад биш хаа хамаагүй ЭЗХ-ийн сайдад очиж наалдаад байдаг. Хэдий нэг нам ч нэр хүнд олж, аливаа сайн ажлын автор болохын төлөөх өчүүхэн эрх ашиг ганц нэг сайдыг огцруулаад зогсохгүй Засгийн газраа ч хугацаанаас нь өмнө унагасныг хүмүүс сайн санаж буй. Ийнхүү сайд нь унаж, санхүү нь доголдсон “Гудамж” төсөл эцэггүй хүүхэд шиг болж, хурдны замын болоод хотын төвийн төслүүд бүгд гацаанд орсон.

Энэ бүхнээс гадна эсрэг намын хатаас ч илүү хүчтэй байсан. Нэг талаас “Чингис бонд бол аюултай өр. Бондын мөнгөөр зам барьж болохгүй. Зам дэд бүтэц ямар ч үр ашиггүй” гэх суртал ухуулгыг МАН-ын зүгээс өдөр шөнө, өглөө оройгүй хийсэн. Дээр нь нэмээд Туулын хурдны замын трасс нь улс төр, бизнесийн томоохон бүлэглэлүүд хууль бусаар газар авч, орон сууц, хороолол барихаар зэхсэн хэд хэдэн байршлын тэхий дундуур гарч эрх ашгийг нь хүчтэй хөндсөн учраас энэ төслийг зогсоох лобби улс төрийн хүрээнд ч идэвхжиж, олон нийт рүү хандсан сөрөг сурталчилгаа гаарсан. Наад зах нь “Хурдны зам барих нэрээр Туулын бургасыг хядах гэж байна” гэх мэт гүтгэлэг байнга хөвөрсөн. Ингээд ирээдүйд хэрэгтэй бүтээн байгуулалт хийх гэж зүтгэсэн нь биш, жадлан эсэргүүцэгчид ялж, Туулын хурдны замын төсөл “таг хөлдсөн” түүхтэй юм. Ийм том төсөл бүү хэл, ичмээр жижиг ажил ч улс төрийн нөлөөгөөр гацдаг. Жишээ нь, Шар хадны эцэс буюу СЭМҮТ-ийн урдуур Улиастай голын баруун эрэг дагуу Дүнжингаравын замтай нийлэх 6.6 км замыг мөн л “Гудамж” төслийн хүрээнд барьж эхлүүлсэн боловч сонгууль болж нам солигдсоноор “АН-ын ажлыг үргэлжлүүлж болохгүй” гэж ацалсаар 10 жил гацаагаад ноднинхон арга буюу хагас дутуу гүйцээсэн болж оромдсоныг нийслэлийн зүүн хэсэг БЗД-т амьдардаг иргэд санаж байгаа байх.

11 жилийн дараа амь орсон шалтгаан

Туулын хурдны замын төсөл 11 жилийн дараа эргэн амь орж буй нь хоёр үндсэн шалтгаантай гэж харагддаг. Нэгдүгээрт, энэ төсөл зөвхөн түгжрэл бууруулахаас гадна нийгэм, эдийн засгийн олон талын ач холбогдолтой. Баруунаас зүүн чиглэлдээ сунаж тогтсон, хялбархан тойроод гарах боломжгүй уулсаар хүрээлэгдсэн байршилтай нийслэл хотод түгжрэлд орохгүйгээр шууд нэвт туулах тууш зам нэн шаардлагатай. Тэгвэл чухам тэр зам нь Туулын хурдны зам. Тиймээс одоогийн эрх баригчид олон жилийн өмнө улдан эсэргүүцэж гацааснаасаа ичиж эмээлгүйгээр энэ төслийг хэрэгжүүлэхээс өөр сонголтгүй болсон.

Хоёрдугаарт, хамтарсан Засгийн газарт хотын бүтээн байгуулалтыг хариуцан ажиллаж байгаа 20 миниутын хот үндэсний хорооны сайд нь АН-ынх. Тус хорооны Ажлын албаны дарга бөгөөд сайдын зөвлөх нь 11 жилийн өмнө “Гудамж” төслийг хариуцан ажиллаж байсан архитектор Б.Батболд буюу Туулын хурдны замын автор. Ямар ч инженер хүн өөрийн санаачилсан том бүтээн байгуулалтыг яаж ч цаг хугацаа алдсан, ямар ч саад бэрхшээл тулгарсан хэзээ нэгэн цагт хэрэгжүүлэхийг хүсэх нь мэдээж.Тиймээс сайдын зөвлөх хотод хамгийн эхэнд хэрэгжүүлэх бүтээн байгуулалтын тоонд Туулын хурдны замаа багтааж, бодит ажил хэрэг болгохын төлөө хичээж буй ажээ.