Зах зээлд элбэг зүйлд зориулсан бизнес хамгийн ашигтай байдаг. Эдийн засгийн хуулиараа ийм. Эрэлт ихтэй болохоор нийлүүлэлт тэр хэрээр өснө гэсэн үг. Эргэлт түргэнтэй бизнес амжилттай байхаас яахав. Тэгвэл манай улсад юу л байна мал шиг их юм алга. Өнгөрсөн жил 67.3 сая толгой мал тоолуулсан. Энэ бол статистикийн газраас хэлдэг дүн. Амьдрал дээр үүнээс ч их малтай байж мэднэ. Малчдаас малын хөлийн татвар авдаг болсноос хойш малаа үнэн зөв тоолуулахаа больсон. Тэгэхээр Монголын мал сүрэг зуун мянга хол давсан ч гэж ярих юм билээ. Ийм олон малд тэжээл бэлтгэх ажил асар их ашигтай бизнес. Даанч манай малчид өвс тэжээл бэлтгэхдээ залхуу, худалдаж авахдаа ч хойрго улсууд. Малдаа зах зээлийнх нь ханшаар тэжээл худалдаж авч сураагүй.
Малаа онд мэнд оруулж чадалгүй суурь, сууриар нь зуданд юм уу халдварт өвчинд нэрвэгдүүлж, алдлаа гэж хэн ч тэдэнд хариуцлага тооцдоггүй. Өөрийнх нь өмч юм болохоор хариуцлага хүлээх ч албагүй байх л даа. Гэхдээ л хөрөнгөө алдчихаад өөрийгөө боомилсон малчин гэж лав дуулж байгаагүй. Нэг айлын малчнаар гурван жил ажиллаад л хэдэн малтай болчихдог практик хөдөөд хавтгай. Тийм болохоор хадлан тэжээл бэлтгэхээс гадна худалдаж авахад хойш суусаар байгаад сурчихсан.
Энэ зун цаг агаар таатай байгаагүй. Нийт нутгаар хур бороо багатай, хэт халалт олон хоног үргэлжилсэн. Хуурай сэрүүн салхи ихтэй байсан болохоор бэлчээрийн гарцад сөргөөр нөлөөлж, гантай байв. Дээрээс нь малын тоо толгой их байгаа нь бэлчээрийн даац хэтрэх гол шалтгаан болсныг мэргэжилтнүүд хэлдэг. Өвөл хүндэрч мэднэ шүү, өмнөх жилүүдийнхээс их хур тунадас орно гэсэн цаг агаарын урьдчилсан прогноз гарсан байна лээ. Хадлан тэжээлээ ахиу базаагаарай гэж салбарын яамнаас хүртэл малчдад анхааруулсаар байгаа харагдсан.
Ялангуяа баруун аймгуудад өвсний гарц тун муу, зундаа бэрх байлаа гэх малчидтай хэдэнтээ таарч байв. Тэгэхээр энэ бүс нутагт өвөлжилт хүнд байх нь тодорхой. Увс, Баянхонгор, Баян-Өлгий, Говь-Алтай, Ховд аймгуудад энэ жил 20 гаруй сая толгой мал өвөлжинө. Эдгээр аймагт ургасан өвс байхгүй юм чинь ийм олон мянган мал онд мэнд орно гэдэг хэцүү. Эхнээсээ өөр аймгууд руу оторлож байгаа ч бэлчээрийн даац гэдэг асуудал толгойны өвчин болсон. Ийм үед дээр хэлсэнчлэн өвсний гарц арвинтай зүүн аймгууд болон Булган, Сэлэнгийн нутгаас хадлан тэжээл ачсан машинууд зогсоогүй баруун аймгууд руу цувдаг байх ёстой. Гол нь малчид зах зээлийнх нь ханшаар гороохгүй авчихдаг бол шүү дээ.
Одоо малын тарга тэвээрэг бас ч гэж харьчихаагүй байна. Малчид эртхэн шиг малаа мах болгох хэрэгтэй. Үнэ хямд байна гэж голоо цохисоор байгаад өвөлтэй золгож, юу ч үгүй үхүүлчихдэг гашуун туршлага олон. Ядаж л цэцэрлэг, сургуулиудад махаа хямд нийлүүлэх хөдөлгөөн өрнүүл л дээ. Ер нь асрамжийн газруудад хандивлахад ч болохгүй юмгүй. Ховд аймгийн мянгат малчин Дорж өнчин хүүхдүүдийн асрамжийн төвд нэг тонн мах хандивлалаа гэхэд зуд нүүрлэсэн хүнд өдрүүдэд хариу нь буцаж ирж л таарна даа. Тонн махаа байг гэхэд тав таван хонь, ямаа хандивласан ч багадахгүй. Тэртэй тэргүй зуданд үхүүлдгээс хойш.
Зуд гэлтгүй малын халдварт өвчин гарахад л айл саахалтаараа хэдэн малнаасаа хагацдаг шүү дээ. Өнгөрсөн жилийн статистикаас харахад зүй бусаар хорогдсон малын тоо саяар хэмжигдсэн байна билээ.
Бусдад өгч сурсан хүн авахдаа нүүр бардам байна. Гэтэл манай малчдын нэг увайгүй зан газар авсан. Өөрийнхөө бүхнийг үнэтэй зардаг. Өвөл болохоор цагаан идээгээ ханасан ханшаар наймаалцана. Хаана зуд, гамшиг болно малчдаас өндөр үнээр мах, цагаан идээ худалдан авч орлого оруулдаг байсан нийслэлчүүд л халуун гараа сунгадаг. Өрөөлөөс үнэгүй бүхнийг авна гэхээр үйлс чинь бүтэхгүй гэдгийг ухаармаар юм, малчид. Харамсалтай нь үүнийгээ тэд мэддэггүй нь тоогүй юм.
Цагаа тулахаар зуданд үхсэн малын махыг нохой ч тоож иддэггүй. Тэжээж байгаа амьтнаа гэр бүлийнхээ гишүүд шиг санаж, хайрлаж, халамжилж байх ухаан малчдэд үнэндээ дутмаг. Тэр олон амьтны амь гэдэг талаас нь бодох хэрэгтэй. Бурханы өмнө бүгд л адилхан амьтай. Тэжээж, өсгөж, үржүүлж байгаа амийг хариуцаж буй гэдэг ухамсартай байх сан. Хүйтний ам наашилж, хүнд хэцүү цаг ирэхээс өмнө эртхэн арга хэмжээ авах нь зүйтэй. Хонь, ямаагаа суурь, сууриар нь цөөлөх хэрэгтэй. Магадгүй өвөл зуданд сөхөрвөл улаанбаатарчууд тусална гэж бодож тайвуу байгаа бол эндүүрэл. Тусламжийн юм бол тусламжийнх л байдаг. Тусламжаар малаа онд оруулсан гэж дуулж байсан уу. Зудны жил малтайгаа, хүнтэйгээ цөхөрсөн байдаг биз дээ. Дахин хэлэхэд, малчид минь малын өвс тэжээлээ худалдан авч сураач ээ. Та нар үнэ татахгүй наймаалцаж чаддаг бол өвстэй газрын цуваа захаасаа хаяанд чинь очихоор байна шүү.
М.Мөнхцэцэг
http://hardnews.mn/28445/
